Anoreksja – przyczyny, objawy, dieta i wsparcie żywieniowe

Anoreksja – przyczyny, objawy, dieta i wsparcie żywieniowe

Anoreksja (anorexia nervosa) to zaburzenie odżywiania, które wpływa zarówno na ciało, jak i psychikę. Choroba objawia się skrajnym ograniczeniem przyjmowania pokarmów, silnym lękiem przed przytyciem oraz zaburzoną percepcją własnej sylwetki. Nieleczona anoreksja może prowadzić do poważnych powikłań zdrowotnych, dlatego kluczowe jest szybkie rozpoznanie oraz wdrożenie odpowiedniego leczenia, w tym indywidualnego planu żywieniowego i wsparcia medycznego.

Czym jest anoreksja i jakie są jej przyczyny?

Anoreksja to zaburzenie psychiczne, ale niesie ze sobą liczne konsekwencje fizjologiczne:

• Genetyczne predyspozycje: U dzieci i młodzieży, których rodzice lub rodzeństwo chorowali na anoreksję, ryzyko wystąpienia zaburzenia jest wyższe.

• Czynniki psychologiczne: Perfekcjonizm, niska samoocena, zaburzenia lękowe i depresja często współwystępują z anoreksją.

• Presja społeczna: Kult szczupłej sylwetki promowany w mediach, branży modelingu czy sportach wyczynowych może prowadzić do restrykcyjnego podejścia do diety.

• Zmiany biochemiczne: Zaburzenia neuroprzekaźników (serotonina, dopamina) wpływają na apetyt i nastrój, potęgując dramat chorego.

Objawy anoreksji – jak rozpoznać zaburzenie odżywiania?

Fizyczne sygnały

1. Znaczna utrata masy ciała: BMI poniżej 17,5 lub utrata >15% masy wyjściowej.

2. Zaburzenia hormonalne: Brak miesiączki u kobiet (amenorrhea), spadek libido i niepłodność.

3. Osłabienie i zimne kończyny: Nieustanne uczucie zimna, bladość skóry, wypadanie włosów.

4. Bradykardia i niskie ciśnienie: Zwolniona akcja serca, spadki wagi serca.

5. Osteoporoza i łamliwość kości: Niedobory witaminy D i wapnia prowadzą do utraty gęstości kości.

Psychologiczne i behawioralne sygnały

1. Intensywny lęk przed przytyciem: Stałe liczenie kalorii, unikanie posiłków.

2. Zaburzony obraz ciała: Pacjentka/pacjent jest przekonany, że jest gruby, mimo że w rzeczywistości jest wychudzony.

3. Nadmierna aktywność fizyczna: Kompulsywne ćwiczenia mimo wyczerpania.

4. Wycofanie społeczne i zmęczenie: Unikanie spotkań towarzyskich, apatia, obniżony nastrój.

Diagnostyka i współpraca interdyscyplinarna

1. Wywiad medyczny: Szczegółowa rozmowa o nawykach żywieniowych, aktywności fizycznej, nastroju i samoocenie.

2. Badania fizjologiczne: Pomiar masy ciała, BMI, ocena składu ciała (BIA), poziom elektrolitów, funkcje nerek, wątroby, hormonów tarczycy, jonogram.

3. Badania psychologiczne: Testy przesiewowe (np. EAT-26) i konsultacja z psychologiem/psychiatrą.

4. Współpraca zespołu specjalistów: Psychiatrzy, psycholodzy, dietetycy kliniczni, lekarze interniści, fizjoterapeuci – zintegrowane podejście zwiększa skuteczność terapii.

Podstawy diety w anoreksji – stopniowa zmiana nawyków

1. Kontrola kalorii i białka

• Początkowa ilość energii: 30–35 kcal/kg masy ciała dziennie, stopniowo zwiększana do 40–45 kcal/kg według tolerancji.

• Białko wysokiej jakości: 1,2–1,5 g na kg masy ciała, aby wspierać odbudowę masy mięśniowej i procesy gojenia. Źródła: chude mięso, ryby, jaja, rośliny strączkowe, białko serwatkowe w proszku.

2. Proporcje makroskładników

• Tłuszcze: 25–35% energii z nienasyconych źródeł (oliwa z oliwek, olej lniany, orzechy).

• Węglowodany: 50–55% energii – produkty pełnoziarniste, warzywa, owoce, unikanie cukrów prostych (słodycze, napoje słodzone).

3. Mikroskładniki kluczowe

• Witamina D i wapń: Suplementacja 800–2000 IU witaminy D i 1000–1200 mg wapnia, by zapobiegać osteopenii i osteoporozie.

• Żelazo i witamina B12: Uzupełnianie w przypadku niedokrwistości – czerwone mięso, strączki, suplementy.

• Magnez, cynk, potas: Zapobieganie zaburzeniom elektrolitowym – orzechy, nasiona, banany, suplementy w razie potrzeby.

• Witamina B-kompleks: Wspomaga pracę układu nerwowego i metabolizm energetyczny.

4. Stopniowe wprowadzanie „trudnych” pokarmów

• Eliminacja pokarmów lękotwórczych: Tłuste dania, makarony, słodycze – na etapie wczesnej terapii.

• Ekspozycja i terapia poznawczo-behawioralna (CBT): Z czasem wprowadzenie małych porcji produktów wywołujących lęk, by zmniejszyć psychozyjną reakcję na jedzenie.

Żywienie medyczne w anoreksji – wsparcie przy rekonwalescencji

1. Preparaty ONS (oral nutritional supplements)

• Kaloryczność: 1,2–1,5 kcal/ml, umożliwiające szybkie uzupełnienie deficytów energetycznych w małej objętości.

• Zawartość białka: 20–30 g białka na porcję, wspierające odbudowę tkanek i mięśni.

• Wzbogacenie witaminowe i mineralne: Witaminy D, C, E, kompleks B, cynk, magnez, selen.

2. Żywienie dojelitowe (enteralne)

• Formuły peptydowe i elementarne: Dla pacjentów z zaburzeniami wchłaniania i wysokim ryzykiem re-feeding syndrome – wolne zwiększanie kalorii (od 10–15 kcal/kg do 30–35 kcal/kg).

• Formuły standardowe bez laktozy (opcjonalnie): Zbilansowane mieszanki białek, tłuszczów (w tym MCT) i węglowodanów, z dodatkiem błonnika i prebiotyków.

3. Suplementy wspomagające

• Probiotyki i prebiotyki: Wspieranie mikroflory jelitowej, poprawa wchłaniania składników.

• Kwasy omega-3: Przeciwzapalne, wspomaganie pracy mózgu i stabilizacja nastroju.

• Aminokwasy rozgałęzione (BCAA): Wspierają syntezę białek mięśniowych przy skrajnych niedoborach.

Praktyczne wskazówki i plan żywieniowy

1. Współpraca z zespołem specjalistów

• Psychoterapia i terapia grupowa: Wsparcie w pracy nad lękiem przed jedzeniem i kreowaniu pozytywnego obrazu ciała.

• Konsultacje dietetyczne: Indywidualne dostosowanie jadłospisu, monitorowanie postępów, edukacja żywieniowa.

• Regularna kontrola lekarska: Monitorowanie masy ciała, składu ciała (BIA), parametrów biochemicznych.

2. Codzienne zarządzanie posiłkami

• Małe, częste posiłki: 5–6 posiłków co 3–4 godziny, by stopniowo przyzwyczajać organizm i niwelować lęk.

• Wysokokaloryczne przekąski: Orzechy, suszone owoce, orzechowe masła, batony białkowe.

• Płyny: Minimum 1,5–2 litry wody dziennie, z unikanie dużych ilości gazowanych napojów o wysokiej zawartości cukru.

3. Przykładowy plan żywieniowy

Śniadanie:

• Owsianka z pełnoziarnistych płatków (40 g) na mleku roślinnym, banan, 1 łyżka masła orzechowego, garść jagód.

Drugie śniadanie:

• Koktajl ONS (200 ml, 300–350 kcal, 20–25 g białka) z mlekiem sojowym i nasionami chia.

Obiad:

• Grillowana pierś z indyka (150 g), kasza jaglana (50 g), duszone warzywa (papryka, cukinia, marchewka), 1 łyżka oliwy z oliwek.

Podwieczorek:

• Jogurt naturalny (200 g) z dodatkiem miodu (1 łyżeczka) i orzechów włoskich (20 g).

Kolacja:

• Pieczony łosoś (150 g), puree z ziemniaków (100 g) i kalafiora, brokuły na parze (100 g), 1 łyżeczka masła klarowanego.

Przekąska przed snem:

• ONS (200 ml, niskobłonnikowy, 300 kcal, 20 g białka) lub serek wiejski z nasionami lnu.

Podsumowanie

Anoreksja jest poważnym zaburzeniem odżywiania, którego leczenie wymaga interdyscyplinarnego podejścia. Kluczowe elementy terapii to:

1. Psychoterapia (terapia poznawczo-behawioralna, wsparcie rodzinne).

2. Stopniowa zmiana diety: kontrolowane zwiększanie kalorii, odpowiednie proporcje białek, tłuszczów i węglowodanów.

3. Żywienie medyczne: preparaty ONS, formuły dojelitowe, suplementacja mikroelementów.

4. Monitorowanie stanu zdrowia: regularne pomiary masy ciała, badania biochemiczne, densytometria (ocena gęstości kości).

Podjęcie leczenia jak najwcześniej oraz wsparcie specjalistów zwiększają szansę na pełne wyzdrowienie i powrót do zdrowego stylu życia.

Ważne hasła:

• anoreksja leczenie

• dieta w anoreksji

• żywienie medyczne anoreksja

• plan żywieniowy anorektyczki

• anoreksja objawy

• anoreksja przyczyny

• anoreksja wsparcie żywieniowe

• anorexia nervosa terapia

• anoreksja suplementy

Potrzebujesz pomocy w opracowaniu planu żywieniowego? Skontaktuj się z naszymi dietetykami i wybierz odpowiednie preparaty żywienia medycznego!